Γαλατία

I

(λατ. Gallia). Ονομασία που έδωσαν οι Ρωμαίοι στις χώρες όπου κατοικούσαν τα κελτικά φύλα των Γαλατών τόσο στη δυτική Ευρώπη (μεταξύ Ρήνου, Ατλαντικού ωκεανού, Πυρηναίων, Μεσογείου και Άλπεων), τη λεγόμενη εκείθεν των Άλπεων Γ. (Gallia transalpina), όσο και στη βόρεια Ιταλία (Πεδιάδα του Πάδου μέχρι την κορυφογραμμή των Aπενίνων), την εντεύθεν των Άλπεων Γ. (Gallia cisalpina). Ο Ιούλιος Καίσαρ κατέκτησε τη Γ. με τους Γαλατικούς πολέμους (58-51 π.Χ.) και η ιστορία που έγραψε ο ίδιος είναι η καλύτερη πηγή για τη χώρα και τους λαούς της, τους οποίους χώρισε σε τρεις ομάδες που έδωσαν τα ιστορικά ονόματα των περιοχών αυτών: Ακουιτανία, κυρίως Γ. και Βελγική (εκτός από την Προβηγκία). Η ρωμαϊκή κατάκτηση εξαφάνισε γρήγορα τις κελτικές παραδόσεις, την κελτική γλώσσα και τη θρησκεία των γηγενών, με αποτέλεσμα από τις αρχές της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Γ. να είναι πλέον τελείως εκλατινισμένη. Η Γ. παρέμεινε τμήμα της αυτοκρατορίας έως τον 5ο αι. μ.Χ., οπότε εισέβαλαν οι Φράγκοι, οι οποίοι της έδωσαν το νεότερο όνομα France. Στα ελληνικά διατηρήθηκε η παλαιά ονομασία στη μορφή Γαλλία.

γαλλορωμαϊκή τέχνη. Έτσι ονομάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή της Γ. μετά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους. Από αυστηρά κριτική άποψη θα ήταν ορθότερο να χαρακτηρίζεται γαλλορωμαϊκή μόνο η εμποτισμένη με κελτικές επιδράσεις ελληνορωμαϊκή επαρχιακή τέχνη· στην πράξη όμως λέγονται γαλλορωμαϊκά και όλα τα καθαρά ρωμαϊκά έργα της Γ. Ο όρος λοιπόν δεν έχει μορφολογική αλλά κυρίως ιστορική-αρχαιολογική έννοια.

Έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση δεν υπήρχαν στη Γ. μνημειακά αρχιτεκτονήματα, ούτε και στη Ναρβωνίτιδα, παρά το γεγονός ότι είχε εκρωμαϊστεί από το 120 π.Χ. Τα αρχιτεκτονικά μνημεία αρχίζουν από την εποχή του Καίσαρα. Χαρακτηριστικό είναι το περίκεντρο σχήμα ορισμένων ναών, που είναι συγκροτημένοι δηλαδή συμμετρικά γύρω από ένα κεντρικό σημείο, όπως ο τετράγωνος ναός του Ιανού του Οτέν ή ο σταυροειδής πύργος της Βεσούνα στο Περιγκέ. Στη Γ. υπάρχει επίσης και ένας ιδιαίτερος τόπος αμφιθεάτρων. Είναι οικοδομήματα παλαιότερα από τα πρώτα μόνιμα αμφιθέατρα της Ρώμης, γειτνιάζουν πάντοτε με έναν λόφο, όπου στηρίζεται η σκηνή, και το κοίλον τους είναι μεγαλύτερο από μισή περιφέρεια κύκλου. Εκεί γίνονταν αγώνες ξιφομάχων και θεατρικές παραστάσεις.

Στη γλυπτική τα ρωμαϊκά μοτίβα συνδυάζονται με κελτικά και δημιουργούν μια θεματογραφία τερατωδών μορφών που θα αποτελέσει αργότερα ένα από τα χαρακτηριστικά της μεσαιωνικής τέχνης. Το πλήθος των γλυπτών στις θριαμβικές αψίδες είναι ένα ακόμα γνώρισμα της γαλλορωμαϊκής τέχνης (Σεν Ρεμί της Προβηγκίας, Οράνζ, Καρπαντράς). Ένα μνημείο αρκετά διαδεδομένο στην κοιλάδα του Ρήνου και στο έδαφος της αρχαίας Γ. είναι η ονομαζόμενη Στήλη του Δία και των Γιγάντων. Έχει συνήθως πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο στην τετράγωνη βάση της και στον κορμό, με κοσμικά θέματα και τη μορφή του Δία σε τύπο Ρωμαίου στρατηγού. Περίπου 300 τέτοιες στήλες είναι γνωστές και χρονολογούνται από τον 1ο αι. π.Χ. έως τον 4o αι. μ.Χ. Περίφημη είναι η στήλη της Μαγεντίας. Ποικίλες είναι οι ερμηνείες αυτών των μνημείων· άλλοι τα συνδέουν με κελτικές ή με γερμανοκελτικές παραδόσεις, άλλοι πάλι τους αποδίδουν μαγική έννοια.

Πλούσια επίσης διακοσμημένα με ρωπογραφικές σκηνές είναι τα νεκρικά μνημεία, ενώ η βιοτεχνία αντιπροσωπεύεται από μια χαρακτηριστική κεραμική με έντυπες (σφραγιστές) διακοσμήσεις και από πολύχρωμα σμάλτα κελτικής καταγωγής.

Αψίδα της εποχής του Αυγούστου, στο Σεν Ρεμί της Προβηγκίας, εξαίρετο δείγμα της γαλλορωμαϊκής τεχνοτροπίας, που έχει ένα μόνο τόξο πλαισιωμένο από κορινθιακές κολόνες και ανάγλυφα συμπλέγματα αιχμαλώτων.

Το επιβλητικό υδραγωγείο του Ποντ ντι Γκαρντ στην Προβηγκία, που κατασκεύασε ο Αγρίππας γύρω στο 19 π.Χ. (φωτ. Mairani).

Μπρούντζινο άγαλμα δρομέα, αντιπροσωπευτικό δείγμα γαλλορωμαϊκής τέχνης (Ιστορικό Μουσείο, Ορλεάνη· φωτ. Igda).

II

Ιστορική γεωγραφική περιοχή της Μικράς Ασίας, κατά την αρχαιότητα. Αποτελεί το βορειοκεντρικό τμήμα της σημερινής Τουρκίας και κατά την αρχαιότητα συνόρευε ΒΔ με τη Βιθυνία, Β με την Παφλαγονία, Α με τον Πόντο, ΝΑ με την Καππαδοκία, Ν με τη Λυκαονία και Δ με τη Φρυγία. Το βόρειο τμήμα της είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος ορεινό και διασχίζεται από τις βαθιές κοιλάδες των ποταμών Άλυος (τουρκικά Κιζιλιρμάκ), Σαγγάριος και Άνκαρα, παραπόταμου του Σαγγάριου. Αντίθετα, προς τα Ν το ανάγλυφο ελαττώνεται και παίρνει την όψη γενικά κυματοειδούς και στεπώδους υψιπέδου.

Ιστορία. Η ονομασία της προέρχεται από την εγκατάσταση των Γαλατών στην περιοχή το 276 π.Χ. Εκείνη την εποχή είχαν εισβάλει στην Ελλάδα (παραλίγο να καταλάβουν το ιερό των Δελφών), απωθήθηκαν όμως και μερικοί κατευθύνθηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, όπου δεν είχαν μεγάλη τύχη, γιατί ηττήθηκαν επανειλημμένα από τα γειτονικά τους κράτη, που ήταν καλύτερα οργανωμένα. Η ιστορία της μικρασιατικής Γ. αρχίζει μόνο με τη συμμαχία με τους Ρωμαίους, όταν ο τετράρχης Δηιόταρος, εξαιτίας των υπηρεσιών που είχε προσφέρει κατά τον πόλεμο εναντίον του Μιθριδάτη, ονομάστηκε βασιλιάς από τον Πομπήιο (59 π.Χ.) και πήρε και ένα τμήμα του Πόντου (που ονομάστηκε αργότερα Γαλατικός Πόντος). Η ιστορία όμως αυτή ήταν σύντομη, γιατί το 25 π.Χ. η Γ. αποτέλεσε ρωμαϊκή επαρχία, που ονομάστηκε Gallo Grecia. Για αρκετό χρονικό διάστημα, οι Γαλάτες διατήρησαν τα πατροπαράδοτα πολιτιστικά τους στοιχεία, παρά τη ρωμαϊκή κυριαρχία και την επικράτηση του ελληνικού πολιτισμού. Κατά τον 4o αι. μ.Χ. μιλούσαν την ίδια γλώσσα που μιλούσαν και στη βελγική Γ., αν και κάπως παραφθαρμένη. Τελικά επικράτησε ο ελληνικός πνευματικός πολιτισμός και απορρόφησε και τη γλώσσα τους. Κατά τον 6o αι. η Γ. έπαψε να είναι επαρχία και ενσωματώθηκε στο Θέμα της Αρμενίας, ακολουθώντας τις τύχες της περιοχής αυτής που ανήκε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Στους Γαλάτες αυτούς απηύθυνε την Προς Γαλάτας Επιστολήν του ο απόστολος Παύλος.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

Μια συνοικία της Άγκυρας, στην περιοχή της μικρασιατικής Γαλατίας, η οποία αποτελεί το βορειοκεντρικό τμήμα της σημερινής Τουρκίας.